Ścięgno Achillesa to największe i najsilniejsze ścięgno w ludzkim ciele, łączące mięśnie łydki z kością piętową. Mimo swojej wytrzymałości, jest ono podatne na urazy i stany zapalne, szczególnie u osób aktywnych fizycznie. Problemy z tym ścięgnem mogą znacząco ograniczać codzienne funkcjonowanie i aktywność sportową. W niniejszym artykule omówimy przyczyny bólu ścięgna Achillesa, jego charakterystyczne objawy oraz skuteczne metody leczenia i rehabilitacji.
Anatomia i funkcja ścięgna Achillesa
Ścięgno Achillesa (ścięgno piętowe) to struktura łącząca mięsień trójgłowy łydki (gastrocnemius) oraz mięsień płaszczkowaty (soleus) z kością piętową. Znajduje się w tylnej części nogi, tuż nad piętą. Jego główna funkcja to umożliwienie zgięcia podeszwowego stopy (stawanie na palcach) oraz aktywne uczestniczenie w procesie chodzenia, biegania i skakania.
Ścięgno Achillesa zawdzięcza swoją nazwę mitologicznemu greckiemu bohaterowi Achillesowi, którego jedynym słabym punktem była właśnie pięta.
To ścięgno mierzy zwykle około 15 cm długości i jest zbudowane z włókien kolagenowych ułożonych równolegle, co zapewnia mu wysoką wytrzymałość na rozciąganie. Mimo to, z powodu stosunkowo słabego ukrwienia, szczególnie w środkowej części, ścięgno Achillesa jest podatne na urazy i charakteryzuje się powolnym procesem gojenia.
Przyczyny bólu ścięgna Achillesa
Ból w okolicy ścięgna Achillesa może być spowodowany różnymi czynnikami. Do najczęstszych przyczyn należą:
Tendinopatia ścięgna Achillesa – przewlekły stan zapalny ścięgna, który można podzielić na:
- Tendinozę – degeneracyjne zmiany w strukturze ścięgna bez wyraźnego procesu zapalnego
- Zapalenie ścięgna (tendinitis) – stan zapalny obejmujący samo ścięgno
- Zapalenie okołościęgniste (peritendinitis) – stan zapalny tkanek otaczających ścięgno
Nadwyrężenie lub naciągnięcie ścięgna Achillesa – mikrouszkodzenia włókien ścięgna powstałe wskutek nadmiernego obciążenia lub nagłego ruchu.
Zerwanie ścięgna Achillesa – całkowite lub częściowe przerwanie ciągłości ścięgna, zwykle w wyniku gwałtownego obciążenia.
Zapalenie kaletki ścięgna Achillesa – stan zapalny woreczka wypełnionego płynem, który znajduje się między ścięgnem a kością piętową.
Czynniki ryzyka
Czynniki zwiększające ryzyko problemów ze ścięgnem Achillesa to:
- Nagły wzrost intensywności treningów (szczególnie biegowych)
- Nieodpowiednie obuwie sportowe bez właściwej amortyzacji
- Bieganie po twardych lub nierównych nawierzchniach
- Zaburzenia biomechaniki stopy (np. płaskostopie, nadmierna pronacja)
- Sztywność mięśni łydki i ograniczona ruchomość stawu skokowego
- Wiek (ryzyko wzrasta po 30. roku życia)
- Niektóre choroby (np. reumatoidalne zapalenie stawów, dna moczanowa)
- Przyjmowanie niektórych antybiotyków (fluorochinolony)
Objawy problemów ze ścięgnem Achillesa
Dolegliwości związane ze ścięgnem Achillesa mogą manifestować się na różne sposoby, w zależności od rodzaju i stopnia urazu:
Tendinopatia ścięgna Achillesa
Charakterystyczne objawy to:
- Ból i sztywność ścięgna, szczególnie rano lub po okresie bezczynności
- Ból nasilający się podczas aktywności fizycznej i ustępujący po odpoczynku
- Tkliwość przy dotyku, zwłaszcza 2-6 cm powyżej przyczepu do kości piętowej
- Zgrubienie w obrębie ścięgna
- Trzeszczenie wyczuwalne podczas ruchu (krepitacje)
Zerwanie ścięgna Achillesa
W przypadku całkowitego zerwania ścięgna objawy są bardziej dramatyczne:
- Nagły, ostry ból w tylnej części łydki, często opisywany jako „kopnięcie” lub „uderzenie”
- Słyszalny trzask w momencie urazu
- Trudności lub niemożność stanięcia na palcach dotkniętej stopy
- Widoczne wgłębienie w miejscu zerwania ścięgna
- Obrzęk i zasinienie okolicy urazu
Diagnostyka problemów ze ścięgnem Achillesa
Prawidłowa diagnoza jest kluczowa dla skutecznego leczenia. Obejmuje ona:
Badanie fizykalne – lekarz lub fizjoterapeuta ocenia bolesność, obrzęk, zakres ruchu oraz wykonuje specjalistyczne testy, takie jak:
- Test Thompsona – ściskanie łydki przy wyprostowanej nodze; brak zgięcia podeszwowego stopy może wskazywać na zerwanie ścięgna
- Ocena zdolności do stania na palcach
Badania obrazowe:
- USG – pozwala ocenić strukturę ścięgna i zidentyfikować obszary uszkodzenia
- MRI – dostarcza szczegółowego obrazu ścięgna i okolicznych tkanek
- RTG – rzadziej stosowane, może wykryć zwapnienia lub zmiany kostne
Metody leczenia bólu ścięgna Achillesa
Leczenie zależy od rodzaju i nasilenia urazu. Większość przypadków tendinopatii leczy się zachowawczo, podczas gdy całkowite zerwanie ścięgna często wymaga interwencji chirurgicznej.
Leczenie zachowawcze
Odpoczynek i modyfikacja aktywności – ograniczenie lub zmiana rodzaju aktywności fizycznej, aby zmniejszyć obciążenie ścięgna.
Protokół PRICE (Protection, Rest, Ice, Compression, Elevation):
- Ochrona przed dalszym urazem
- Odpoczynek
- Okłady z lodu (15-20 minut kilka razy dziennie)
- Kompresja (bandaż elastyczny)
- Uniesienie kończyny
Farmakoterapia – niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) mogą zmniejszyć ból i stan zapalny.
Fizjoterapia – kluczowy element leczenia, obejmujący:
- Ekscentryczne ćwiczenia wzmacniające – szczególnie skuteczne w leczeniu tendinopatii Achillesa
- Stretching mięśni łydki i ścięgna Achillesa
- Terapia manualna
- Masaż poprzeczny (cross-friction)
- Terapia falą uderzeniową (ESWT)
- Kinesiotaping
Ortotyka – wkładki korygujące, obuwie z odpowiednią amortyzacją lub specjalne ortezy mogą odciążyć ścięgno i wspomóc proces gojenia.
Leczenie operacyjne
Interwencja chirurgiczna jest rozważana w przypadku:
- Całkowitego zerwania ścięgna Achillesa
- Przewlekłej tendinopatii nieodpowiadającej na leczenie zachowawcze (po 3-6 miesiącach)
Metody operacyjne obejmują:
- Zeszycie zerwanego ścięgna
- Usunięcie zmienionych chorobowo tkanek
- W niektórych przypadkach – wzmocnienie ścięgna przeszczepem
Po operacji konieczna jest kompleksowa rehabilitacja, która może trwać od 6 do 12 miesięcy. Pełny powrót do aktywności sportowej jest możliwy, ale wymaga cierpliwości i systematycznej pracy rehabilitacyjnej.
Profilaktyka urazów ścięgna Achillesa
Aby zmniejszyć ryzyko problemów ze ścięgnem Achillesa, warto stosować następujące zasady:
- Stopniowo zwiększać intensywność treningów (zasada 10% tygodniowo)
- Regularnie wykonywać ćwiczenia rozciągające i wzmacniające mięśnie łydki
- Nosić odpowiednie obuwie sportowe z dobrą amortyzacją
- Unikać biegania wyłącznie po twardych nawierzchniach
- Stosować prawidłową technikę podczas aktywności sportowej
- Dokładnie rozgrzewać się przed treningiem
- Reagować na wczesne sygnały przeciążenia (np. dyskomfort w okolicy ścięgna) i nie ignorować początkowych objawów
Problemy ze ścięgnem Achillesa, choć uciążliwe, w większości przypadków można skutecznie leczyć. Kluczowe jest wczesne rozpoznanie i wdrożenie odpowiedniej terapii. W przypadku pojawienia się bólu w okolicy ścięgna Achillesa, warto niezwłocznie skonsultować się z lekarzem lub fizjoterapeutą, aby uniknąć przewlekłych dolegliwości i poważniejszych komplikacji. Właściwe postępowanie pozwoli na szybszy powrót do pełnej sprawności i aktywności sportowej.