Uraz barku to jedna z najczęstszych kontuzji, z którą zmagają się zarówno sportowcy, jak i osoby prowadzące aktywny tryb życia. Szczególnie problematyczne są uszkodzenia ścięgien, które mogą znacząco ograniczyć ruchomość ramienia i wpłynąć na codzienne funkcjonowanie. Naderwane ścięgno barku wymaga właściwego rozpoznania i odpowiedniego leczenia, aby uniknąć długotrwałych komplikacji. W tym artykule dowiesz się, jak rozpoznać objawy naderwania ścięgna w barku, jakie są metody diagnostyki oraz dostępne opcje leczenia i rehabilitacji.
Anatomia barku – co warto wiedzieć o ścięgnach
Staw barkowy jest najbardziej ruchomym stawem w ludzkim ciele, co niestety czyni go również podatnym na różnego rodzaju urazy. Jego stabilność zapewnia grupa mięśni i ścięgien zwana stożkiem rotatorów (rotator cuff). W skład stożka rotatorów wchodzą cztery główne mięśnie wraz z ich ścięgnami:
- Mięsień nadgrzebieniowy – odpowiada głównie za odwodzenie ramienia
- Mięsień podgrzebieniowy – odpowiedzialny za rotację zewnętrzną
- Mięsień podłopatkowy – wykonuje rotację wewnętrzną
- Mięsień obły mniejszy – wspomaga rotację zewnętrzną
Ścięgna to twarde, włókniste tkanki łączące mięśnie z kośćmi. W barku najczęściej dochodzi do uszkodzenia ścięgna mięśnia nadgrzebieniowego, które przebiega przez wąską przestrzeń pod wyrostkiem barkowym łopatki. Ta anatomiczna cecha sprawia, że jest ono szczególnie narażone na urazy związane z powtarzającymi się ruchami nad głową.
Aż 70% urazów stożka rotatorów dotyczy ścięgna mięśnia nadgrzebieniowego, co czyni je najczęściej uszkadzanym ścięgnem w obrębie barku.
Przyczyny naderwania ścięgna w barku
Uszkodzenia ścięgien barku mogą mieć różne przyczyny. Zrozumienie mechanizmu urazu pomaga w odpowiedniej profilaktyce i leczeniu. Do najczęstszych przyczyn naderwania ścięgien w barku należą:
Urazy ostre
Nagłe naderwanie ścięgna może nastąpić podczas jednorazowego wydarzenia, takiego jak:
- Upadek na wyciągniętą rękę
- Gwałtowne podniesienie ciężkiego przedmiotu
- Szarpnięcie ramieniem podczas wykonywania ruchu
- Bezpośredni uraz barku, np. podczas uprawiania sportu kontaktowego
Urazy przewlekłe
Częściej jednak naderwanie ścięgna barku jest wynikiem przewlekłego przeciążenia i mikrourazów gromadzących się przez lata. Do głównych czynników ryzyka należą:
Powtarzalne ruchy nad głową – szczególnie narażeni są sportowcy uprawiający dyscypliny takie jak pływanie, tenis, siatkówka czy baseball, a także osoby wykonujące prace wymagające częstego unoszenia rąk ponad głowę (malarze, elektrycy, hydraulicy).
Proces starzenia się – z wiekiem ścięgna tracą elastyczność i stają się bardziej podatne na uszkodzenia. Większość naderwań ścięgien barku występuje u osób po 40. roku życia, gdy naturalne procesy degeneracyjne tkanki łącznej są już zaawansowane.
Zespół cieśni podbarkowej – anatomiczne zwężenie przestrzeni, przez którą przechodzą ścięgna stożka rotatorów, prowadzące do ich tarcia o wyrostek barkowy łopatki podczas każdego ruchu ramienia.
Objawy naderwania ścięgna barku
Rozpoznanie naderwania ścięgna barku we wczesnym stadium może być kluczowe dla skutecznego leczenia. Oto najczęstsze objawy, które powinny wzbudzić Twoją czujność:
Ból
Najbardziej charakterystycznym objawem jest ból, który może:
- Nasilać się podczas aktywności, zwłaszcza przy ruchach nad głową
- Promieniować od przodu barku do bocznej części ramienia
- Występować w nocy, szczególnie gdy leżysz na chorym barku
- Utrzymywać się w spoczynku w przypadku poważniejszych uszkodzeń
Ograniczenie ruchomości
Naderwane ścięgno barku często objawia się ograniczoną ruchomością stawu. Możesz zauważyć trudności z:
- Unoszeniem ramienia na bok lub do przodu
- Sięganiem za plecy (np. przy zapinaniu biustonosza czy wkładaniu koszuli do spodni)
- Wykonywaniem rotacji zewnętrznej (odwracaniem ramienia na zewnątrz)
Osłabienie siły mięśniowej
Naderwanie ścięgna prowadzi do osłabienia siły mięśniowej, co może objawiać się:
- Trudnościami w utrzymaniu ciężkich przedmiotów
- Niemożnością wykonania pełnego ruchu przeciwko oporowi
- Uczuciem niestabilności barku podczas określonych ruchów
W przypadku całkowitego zerwania ścięgna mięśnia nadgrzebieniowego możesz nie być w stanie unieść ramienia samodzielnie, mimo że pasywnie (z pomocą drugiej ręki) ruch może być możliwy. To kluczowy objaw różnicujący całkowite zerwanie od częściowego naderwania.
Charakterystycznym objawem naderwania ścięgna jest ból nocny, który budzi pacjenta ze snu, szczególnie gdy próbuje on leżeć na chorym barku.
Diagnostyka naderwania ścięgna barku
Jeśli podejrzewasz u siebie naderwanie ścięgna barku, powinieneś zgłosić się do lekarza, który przeprowadzi odpowiednią diagnostykę. Proces ten obejmuje zwykle:
Badanie fizykalne
Lekarz przeprowadzi szczegółowy wywiad dotyczący okoliczności urazu i występujących objawów. Następnie wykona badanie fizykalne, które może obejmować:
- Ocenę zakresu ruchu w stawie barkowym
- Testy oporowe oceniające siłę poszczególnych mięśni
- Specjalistyczne testy kliniczne, takie jak test Hawkinsa, test Neera czy test pustego puszki (empty can test), które pomagają zidentyfikować uszkodzenia stożka rotatorów
Badania obrazowe
Do potwierdzenia diagnozy i określenia stopnia uszkodzenia ścięgna wykorzystuje się różne metody obrazowania:
USG – badanie ultrasonograficzne jest nieinwazyjne, stosunkowo tanie i pozwala na dynamiczną ocenę ścięgien podczas ruchu. Jest często pierwszym wyborem w diagnostyce urazów barku ze względu na swoją dostępność i możliwość porównania ze stroną zdrową.
Rezonans magnetyczny (MRI) – zapewnia najdokładniejszy obraz tkanek miękkich, w tym ścięgien. Pozwala precyzyjnie określić lokalizację i stopień uszkodzenia. MRI z kontrastem (artrografia MR) może być szczególnie pomocny w przypadku częściowych naderwań, które są trudniejsze do zdiagnozowania.
RTG – chociaż nie pokazuje bezpośrednio ścięgien, może być przydatne do wykluczenia innych przyczyn bólu barku, takich jak zmiany zwyrodnieniowe czy złamania. Pozwala również ocenić strukturę kostną i ewentualne zwapnienia w obrębie ścięgien.
Metody leczenia naderwania ścięgna barku
Leczenie naderwania ścięgna barku zależy od wielu czynników, w tym od stopnia uszkodzenia, wieku pacjenta, poziomu aktywności fizycznej oraz obecności chorób współistniejących. Dostępne są zarówno metody zachowawcze, jak i chirurgiczne, a wybór odpowiedniej opcji powinien być zawsze indywidualnie dostosowany do pacjenta.
Leczenie zachowawcze
W przypadku częściowych naderwań ścięgna często rozpoczyna się od leczenia zachowawczego, które obejmuje:
Odpoczynek i modyfikację aktywności – ograniczenie ruchów powodujących ból, szczególnie aktywności wymagających unoszenia ramienia nad głowę. Nie oznacza to jednak całkowitego unieruchomienia, które mogłoby prowadzić do sztywności stawu.
Leki przeciwbólowe i przeciwzapalne – niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) takie jak ibuprofen czy diklofenak mogą pomóc zmniejszyć ból i stan zapalny. W niektórych przypadkach lekarz może przepisać silniejsze środki przeciwbólowe.
Fizykoterapię – zabiegi takie jak ultradźwięki, laseroterapia, krioterapia czy elektroterapia mogą przyspieszyć gojenie i zmniejszyć dolegliwości bólowe. Szczególnie skuteczna jest terapia falą uderzeniową, która stymuluje regenerację tkanek.
Iniekcje – w niektórych przypadkach lekarz może zalecić ostrzyknięcie barku kortykosteroidami (w celu zmniejszenia stanu zapalnego) lub osoczem bogatopłytkowym (PRP), które może stymulować procesy regeneracyjne. Nowsze metody obejmują także zastosowanie komórek macierzystych.
Leczenie operacyjne
Wskazania do leczenia operacyjnego obejmują:
- Całkowite zerwanie ścięgna
- Znaczne naderwanie u młodych, aktywnych osób
- Brak poprawy po 3-6 miesiącach leczenia zachowawczego
- Znaczące ograniczenie funkcji barku wpływające na codzienne aktywności
Operacja może być przeprowadzona techniką otwartą lub artroskopową (małoinwazyjną). Artroskopia jest obecnie preferowaną metodą, ponieważ wiąże się z mniejszym bólem pooperacyjnym, szybszym powrotem do zdrowia i mniejszym ryzykiem powikłań.
Podczas zabiegu chirurg przyszywa oderwane ścięgno z powrotem do kości ramiennej za pomocą specjalnych szwów i kotwic. W przypadku masywnych uszkodzeń może być konieczne zastosowanie przeszczepów lub innych technik rekonstrukcyjnych, takich jak transfer ścięgien czy plastyka przesunięciowa.
Badania pokazują, że w przypadku całkowitego zerwania ścięgna, wczesna interwencja chirurgiczna (w ciągu 3 miesięcy od urazu) daje lepsze wyniki funkcjonalne niż operacja odroczona.
Rehabilitacja po naderwaniu ścięgna barku
Niezależnie od wybranej metody leczenia, kluczowym elementem powrotu do pełnej sprawności jest odpowiednio prowadzona rehabilitacja. Program rehabilitacyjny powinien być dostosowany indywidualnie do pacjenta i typu urazu, a jego przestrzeganie ma fundamentalne znaczenie dla końcowego wyniku leczenia.
Rehabilitacja po leczeniu zachowawczym
Fizjoterapia w przypadku leczenia zachowawczego naderwania ścięgna barku zazwyczaj obejmuje:
Faza I (ostra) – skupia się na zmniejszeniu bólu i stanu zapalnego poprzez odpoczynek, zabiegi fizykalne i delikatne ćwiczenia zwiększające zakres ruchu. Trwa zwykle 1-3 tygodnie i jest kluczowa dla stworzenia podstaw do dalszej rehabilitacji.
Faza II (odbudowa) – wprowadza stopniowo ćwiczenia wzmacniające mięśnie stożka rotatorów i stabilizatory łopatki, początkowo bez obciążenia, później z lekkim oporem. W tej fazie szczególną uwagę zwraca się na prawidłowy wzorzec ruchu łopatki, który często jest zaburzony u pacjentów z urazami barku.
Faza III (funkcjonalna) – koncentruje się na przywróceniu pełnej funkcji barku i przygotowaniu do powrotu do normalnej aktywności, w tym sportu. Obejmuje ćwiczenia specyficzne dla danej dyscypliny sportowej lub aktywności zawodowej pacjenta.
Rehabilitacja pooperacyjna
Po operacji naprawy ścięgna barku rehabilitacja jest dłuższa i bardziej złożona:
Faza I (0-6 tygodni) – ochrona zszytego ścięgna poprzez unieruchomienie barku w ortezie, wykonywanie jedynie pasywnych ćwiczeń zakresu ruchu pod nadzorem fizjoterapeuty. Ten okres jest krytyczny dla wstępnego gojenia się ścięgna.
Faza II (6-12 tygodni) – stopniowe zwiększanie zakresu ruchu, wprowadzanie aktywnych ćwiczeń bez oporu. W tej fazie pacjent zaczyna odzyskiwać samodzielność w czynnościach dnia codziennego, choć nadal z pewnymi ograniczeniami.
Faza III (3-6 miesięcy) – progresywne wzmacnianie mięśni barku i obręczy barkowej, przywracanie prawidłowych wzorców ruchowych. Wprowadzane są ćwiczenia z większym oporem i bardziej złożone ruchy funkcjonalne.
Faza IV (6-12 miesięcy) – powrót do pełnej aktywności, w tym sportowej, ćwiczenia specyficzne dla danej dyscypliny. Ta faza koncentruje się na budowaniu wytrzymałości i przygotowaniu tkanek do obciążeń związanych z aktywnością sportową lub zawodową.
Pełny powrót do sportu po operacji naprawy ścięgna barku może zająć od 6 do 12 miesięcy, w zależności od rodzaju aktywności i stopnia uszkodzenia. Kluczowe jest cierpliwe podejście i unikanie zbyt wczesnego powrotu do pełnej aktywności, co mogłoby prowadzić do ponownego urazu.
Profilaktyka urazów ścięgien barku
Lepiej zapobiegać niż leczyć – ta zasada szczególnie sprawdza się w przypadku urazów ścięgien barku. Oto kilka skutecznych strategii profilaktycznych:
- Regularne wzmacnianie mięśni stożka rotatorów i stabilizatorów łopatki
- Dbanie o prawidłową postawę ciała, szczególnie podczas pracy przy komputerze
- Stosowanie odpowiedniej techniki podczas aktywności sportowych i pracy fizycznej
- Unikanie przeciążeń, szczególnie przy powtarzalnych ruchach nad głową
- Wprowadzanie regularnych przerw podczas pracy wymagającej obciążenia barków
- Dokładna rozgrzewka przed aktywnością fizyczną
Dla osób uprawiających sporty obciążające barki (pływanie, tenis, rzuty) zaleca się włączenie do treningu ćwiczeń wzmacniających i stabilizujących obręcz barkową. Szczególnie wartościowe są ćwiczenia z taśmami oporowymi, które pozwalają na izolowane wzmacnianie poszczególnych mięśni stożka rotatorów przy jednoczesnym minimalnym obciążeniu stawu.
Naderwanie ścięgna barku to kontuzja, która przy odpowiednim leczeniu i rehabilitacji ma dobre rokowania. Kluczowe jest wczesne rozpoznanie problemu i wdrożenie odpowiednich działań. Pamiętaj, że każdy przypadek jest indywidualny, dlatego zawsze konsultuj swoje objawy z lekarzem specjalistą, który pomoże dobrać najlepszą metodę leczenia i rehabilitacji dostosowaną do Twoich potrzeb i stylu życia.